sardes sinagogu ne demek?

Sardes Sinagogu, Türkiye'nin Manisa ilinde bulunan bir sinagogdur. Sardes, MÖ 133'de Roma İmparatorluğu'nun bir parçası olana kadar birçok yabancı hakimiyetin altına girdi. Şehir, Roma eyaleti olan Lidya'nın idari merkezi haline geldi. MS 17 yılında gerçekleşen yıkıcı depremin ardından Sardes yeniden inşa edildi ve Roma hakimiyeti altında varlıklı bir yaşam sürdürdü.

İnanışa göre Sardes MÖ 3.'yda Yahudi cemaatine sahip oldu, bunun sebebi Kral III. Antiyokus'un, Babil'in de dahil olduğu çeşitli ülkelerden Sardes'e taşınmaları için Yahudileri cesaretlendirmesiydi. Josephus Flavius, MÖ 50-49'da Lucius Antonius adına fetva yayınlamıştır: "Lucius Antonius...[Sardes halkına] selamlarını yollar. Roma yurttaşları olan Yahudiler bana gelip, atalarının kanunlarınca kendilerine ait bir yerde meclis kurduklarını gösterdiler. Baştan beri mevcut olan kendilerine ait [bu mecliste] aralarında olan davaları ve çelişkileri çözdüler. Bu nedenle, talepleri üzerine, bunun yasallaşabilmesi için bu haklarının korunmasını emrettim, buna uygun olarak izin verilecektir."¹ "Kendilerine ait bir yer" deyişinin genelde Sardes Sinagogu anlamına geldiği düşünülür. Josephus Flavius ayrıca, MÖ 1. yüzyılın sonlarında genel vali olan Caius Norbanus Flaccus'un, Sardes'teki Yahudilere dinlerini özgürce uygulamalarına ve hatta Kudüs Tapınağı'na bağışta bulunmalarına izin verdiğini belirtir.²³

Arkeolojik Kazılar

1958'den beri, Harvard ve Cornell Üniversiteleri, Sardes'teki yıllık kazıların sponsorluğunu yapmaktadır. 80 Yunan ile 7 İbrani yazıtlar ve mozaik zemin bulunan bu kazıyla, batı diasporasında antik zamanlara ait belki de en etkileyici sinagog bulunmuştur. Sardes Sinagogu'nun keşfi son Roma dönemindeki Yahudilik ile ilgili varsayımların geri çekilmesine sebebiyet vermiştir. Afrodisias'ta Tanrıdankorkanlar/theosebeis'e ait yazıtlar, Anadolu Yahudi cemaatlerinin hayatiliğinin, Roma'da Yahudilerin sivil topluma entegre olduğunun ve bölgede Hristiyanlık etkisinin Yahudilikten fazla olduğunu varsayan bilim insanlarının hatalı olduğunun kanıtıdır.

Manisa (Magnesya), Yahudi Cemaati

Bizans döeminden itibaren Etz HaHayim Sinagogu'nda dua eden Romanyot Yahudi cemaati mevcuttu. 1492'den sonra İspanya'dan kovulan Sefarad Yahudileri, yaklaşık yüz ailelik Romanyot cemaatine katıldı. Bu yeni gelenler Lorca ve Toledo isimli iki sinagog kurdular. 19.yy'ın sonunda Alliance Israelite Universelle, biri erkekler için 1891'de ve diğeri kızlar için olmak üzere 1896'da iki okul açtı. 20. yüzyılda 40.000 kişilik Yahudi cemaatinin 2000'i Manisa'da yaşamaktaydı. Yunanlar Manisa'yı 1919'da işgal edip 1922'de çekildiler, bu dönemde birçok Yahudi enstitüsünün de dahil olduğu çoğu mekan yanarak kül oldu. Çoğu Yahudi, cemaatlerini terkedip Fransa, Güney Afrika, ABD ve İsrail'e göç etti. Bir zamanlar üç adet Yahudi mezarlığı bulunan Manisa'da bugün Yahudi nüfusu bulunmamaktadır.

Mezarlıkların en eskisi, 1878'deki 93 Harbi'yle hasar gördü. 1900'da boş tarlalarla çevrili olan ikinci mezarlığın etrafına duvar örüldü. Üçüncü mezarlık ise 1930'larda kuruldu. İki antik mezarlık bugün yok olmuştur. Kitabını yazdığı sırada Avraham Galante, 16. yüzyıla ait mezartaşları gördüğünü belirtmiştir. Yeni mezarlığın mezartaşı verileri Prof. Minna Rozen tarafından toparlanıp dijital hale getirilmiştir; fakat bu veriler henüz yayımlanmamıştır.⁴